Jachtinstinct
In dit artikel proberen we de wereld door de ogen van een kogelvis te zien. De ogen zijn dan ook een goede plek om te beginnen. De jacht van een kogelvis gaat bijna in zijn geheel op zicht, ze jagen op langzaam bewegende vaak goed gecamoufleerde prooidieren, zoals slakken en garnalen. Waar veel roofdieren wachten tot hun prooi langs zwemt, zijn kogelvissen actief op zoek door hun aquarium, bestuderen ze het terrein van dichtbij om ze zien of iets wat eruit ziet als een stukje rots of alg toch niet daadwerkelijk een prooi is. Vergeleken met andere vissen hebben kogelvissen een nogal expressief “gezicht”, dit is vaak de reden dat ze zo geliefd zijn. In werkelijkheid is dit gewoon een samenloop van de anatomie structuren.
Kogelvissen hebben zeer grote en krachtige kaken. Om de ruimte voor de spieren die hun kaken bewegen te maken zijn de neusgaten boven op de neus gelokaliseerd. Ook zijn de ogen in plaats van in het hoofd er meer bovenop geplaatst, zoals die van een kikker. Ze hebben vlezige lippen die normaal de mond afdekken. De lippen voorzien de kogelvis van nuttige informatie over de smaak en de textuur van een voorwerp dat de kogelvis probeert te eten. Dit helpt de kogelvis te besluiten of iets eetbaar is of niet en zorgt ervoor dat hij geen energie verspilt aan iets oneetbaar zoals een lege schelp, of nog erger z’n tanden of kaak breekt bij het proberen te eten van een steen.
Vinden van voer
Alle kogelvissen zijn roofdieren. Er zijn drie groepen waarin de kogelvissen verdeeld kunnen worden: open water jagers, overige actieve jagers en “loerende” jagers, welke vanuit een hinderlaag aanvallen.
De open water jagers zwemmen over stenen en zand op zoek naar potentiële prooidieren. Deze soorten voeden zich met oesters, mosselen, slakken, garnalen en krabben. Zoals alle kogelvissen jagen deze op zicht, ze hebben alleen een specifiek jachtgedrag. Wanneer ze op zoek zijn naar voer zullen ze voorzichtig op en neer over een bijvoorbeeld oesterbed, mangrovewortelen of planten zwemmen op zoek naar potentiële prooidieren. De jacht wordt uitgevoerd met volle overgave en efficiëntie, dankzij hun uitstekende zicht en unieke zwemwijze.
De manier waarop een kogelvis zwemt kan worden vergeleken met een kruising tussen een helikopter en een vliegtuig. Ondanks dat ze langzaam zijn, zijn ze uiterst manoeuvreabel. Dit staat kogelvissen toe prooidieren op te merken waar andere vissen simpelweg voorbij zwemmen. Het merendeel van de kogelsoorten zijn open water jagers, of ze nu zoet-, brak- of zoutwater soorten zijn. Zoals veel andere openwater vissen zijn deze kogelvissen lichtgrijs of roomkleurig op de buik en hebben een groene rug. Hierdoor zijn ze minder makkelijk te zien wanneer ze in open water zwemmen. Veel soorten hebben ook zwarte tekeningen op de rug en flanken waarmee de camouflage verder verbeterd wordt.
De overige actieve jagers voeden zich met dezelfde prooidieren als de open water jagers, maar zwemmen om diverse redenen niet vaak in het openwater. De roodoog kogelvis, Carinotetraodon lorteti, en de dwergkogelvis, de Carinotetraodon travancoricus, zijn typische jagers die niet in het open water zwemmen. Omdat ze klein zijn, zijn ze kwetsbaar om door grotere vissen gegeten te worden, om deze reden blijven ze dichtbij de randbegroeiing. Ze worden gevonden op plaatsen met veel overwoekerende wortelen, planten en andere verstop plekken. In een aquarium zou men zich aan dit habitat moeten houden, het aquarium dient dicht begroeit te zijn met planten en hout. Langzaam zwemmen ze tussen het hout en de planten en jagen hiertussen op slakken, muggenlarven, waterkevers en andere kleine ongewervelde. Wat opvallend is bij deze groep is dat het verschil tussen mannelijk en vrouwelijke dieren duidelijk aanwezig is. Terwijl de vrouwtjes over het algemeen sober gekleurd zijn met een goede camouflage, zijn de mannen wat uitbundiger gekleurd.
De laatste groep zijn de loerende jagers. In tegenstelling tot de andere groepen, die zich hoofdzakelijk met ongewervelden voeden, eten deze kogelvissen veelal vis. Zoals de andere kogelvissen hebben ze niet de snelheid om op vis te jagen. Daarvoor graven ze zich in het zand in en schieten uit het zand wanneer er een vis overzwemt. Gelukkig kan dit type kogelvis in het aquarium worden aangeleerd om diepvriesvoer (vissen) aan te nemen. Uiteindelijk kan er overgegaan worden op voeding zoals voor de andere kogelvissen gebruikelijk is: garnalen, mosselen en slakken. Hiervoor zwemmen ze uit het zand omhoog, iets wat ze in het wild niet zullen doen. Een typisch voorbeeld van deze soort is de Tetraodon duboisi, deze kogelvis graaft zich in het zand in, met alleen de ogen die erboven uitsteken, wachtend tot er een vis overzwemt.
Agressie
Agressieve en territoriale vissen zoals kogelvissen of cichlides worden soms bestempeld aggressieve vissen die niets liever doen dan andere vissen verminken en vernietigen in hun directe omgeving. Ook al kunnen mensen dit interessant vinden om te geloven, dit is geen wetenschap. Het is veel nuttiger om te proberen te begrijpen waarom een kogelvis andere vissen aanvalt in zijn omgeving. Het antwoord mag duidelijk zijn, bij de soorten zoals de duboisi, kogelvissen die zich voeden met vissen.
Maar soorten die leven op ongewervelden, waarom zouden zij andere vissen aanvallen? Het is niet zoals bij andere zeewater vissen, dat zij een voederterritorium inrichten en dit bewaken. Het is niet mogelijk om ongewervelde te cultiveren op een bepaald gebied. Het kan wel voorkomen dat een kogelvis een bed van oesters of andere tweekleppige schelpdieren kan monopoliseren, maar wanneer alle kleine schelpdieren opengebroken en gegeten zijn, zal de kogelvis toch verder moeten trekken naar nieuwe verse gronden.
In feite zijn veel kogelvissen territoriaal om dezelfde redenen zoals vele cichliden, aangezien de mannetjes de eieren bewaken moeten zij hun grondgebied van potentiële roofdieren ontruimen. Door natuurlijke selectie hebben de agressiefste mannetjes die de meeste eieren hebben kunnen beschermen, hun genen het effectiefst doorgegeven. De mannetjes moeten hun gebied ook beschermen tegen rivaliserende mannetjes. Dit werkt in het voordeel van de vrouwtjes wanneer zij een mannetje kan vinden dat zijn grondgebied met succes tegen zijn rivalen kan beschermen, kan ze er van uit gaan dat hij goede genen heeft. De meeste kogelvissen zijn gedurende periodes in het jaar agressiever, het heeft evolutief namelijk geen voordeel om het gehele jaar door agressief te zijn.
De soorten die alleen agressief zijn tijdens de paarperiode, zijn verschillende soorten dwergkogelvissen (Carinotetraodon). Zij zijn over het algemeen verdraagzaam naar elkaar en het is mogelijk deze kogelvissen in groepen te houden. Het belangrijkste is het aquarium niet over te bevolken, wanneer dit wel het geval is zullen vechtpartijen vaker voorkomen. Een paar C. irrubesco kunnen evenals met soortgenoten ook wel redelijk goed gehouden worden met kleine, vriendelijke bakgenoten zoals de otocynclus en gobies. Belangrijk is dat er veel schuilplekken in het aquarium aanwezig zijn, niet alleen voor de kogelvis als wel voor de bakgenoten. Territoriaal gedrag van deze kogelvissen is over het algemeen van korte duur, en wanneer ze elkaar uit de weg kunnen gaan, zal dit meestal niet tot problemen leiden.
De Tetraodon biocellatus is een ander soort welke in groepen kan worden gehouden. Omdat deze soort een stukje groter zijn dan de Carinotetraodon soorten dient rekening gehouden te worden met de benodigde ruimte. Andere soorten die op jonge leeftijd redelijk vriendelijk met soortgenoten om gaan, zijn de Tetraodon fluviatilis en de Tetraodon nigroviridis, deze beide soorten worden wel een stuk groter. Als laatste de Colomesus asullus, een Zuid Amerikaanse soort die het best in groepen gehouden kan worden. Deze soort is zeer sociaal en wordt nerveus en schrikkerig wanneer deze alleen gehouden wordt.
Er zijn ook een aantal kogelvissoorten die er zulke grote territoria op nahouden zelfs buiten paartijd, dat meerdere in een aquarium houden in een aquarium praktisch onmogelijk is. De Fahaka, Tetraodon lineatus, is een goed voorbeeld hiervan. Deze soort kan niet met medebewoners gehouden worden. Hij zal er zelfs niet aan twijfelen om je vinger aan te vallen als je even niet oplet.
Vinnenbijten en verveelgedrag
Kogelvissen staan bekend om hun handige gedrag van het uitroeien van een slakkenplaag. Maar naast dit gedrag zullen ze ook in de schalen en vinnen van vissen bijten. Dit gedrag wat wordt gezien bij veel barbelen en tetras en kan voor een aquariaan erg vervelend zijn. Aan de andere kant zijn de meeste kogelvissen "gelegenheid" vinnenbijters. Langzame vissen met lange vinnen en uitstekels zijn geliefde afgeknabbelde vissen. Het is beter om snelzwemmende vissen als bakgenoten te houden. Zoals ook eerder is genoemd, gebruikt de kogelvis zijn lippen om te zien of iets eetbaar is, een hongerige kogelvis knabbelt op van alles en nog wat. Wanneer een kogelvis knabbelt op een stuk steen is dit natuurlijk geen probleem, anders wordt het wanneer de kogelvis een hap probeert te nemen uit een corydoras.
Kogelvissen zijn geëvolueerd om in complexe gebieden hun voedsel te vinden. Of dit een reden is dat kogelvissen intelligent zijn, valt te bediscussieren. Maar kogelvissen die gehouden worden in lege of karig ingerichte aquaria vertonen alle klassieke tekenen van verveling: lusteloosheid, vernietigend gedrag en schijnbaar willekeurige agressie. De behoefte van een kogelvis om gestimuleerd te worden, kan met een goed ingericht aquarium, waarin voldoende te onderzoeken is, worden bereikt.
Gebruik van veel hout, stenen en planten in een aquarium, zodat het geen "lege doos" is, maar één die gevuld is met structuren en holen. Alleen dan kan je het natuurlijke gedrag van een kogelvis waarnemen, elk centimetertje wordt zorgvuldig afgezocht op potentiële prooien. Drijfplanten geven de openwater jagers een extra dimensie, zo hebben ze niet alleen de bodem af te speuren maar ook de drijfplanten. De meeste kogelvissen lijken een zandsubstraat op prijs te stellen, niet alleen om zich in te graven, maar ook om te zoeken naar slakken. In het kort hoe meer het aquarium is ingericht om de kogelvis bezig te houden hoe kleiner de kans is dat deze slechte gewoontes ontwikkelt.
Kogelvissen hebben zeer grote en krachtige kaken. Om de ruimte voor de spieren die hun kaken bewegen te maken zijn de neusgaten boven op de neus gelokaliseerd. Ook zijn de ogen in plaats van in het hoofd er meer bovenop geplaatst, zoals die van een kikker. Ze hebben vlezige lippen die normaal de mond afdekken. De lippen voorzien de kogelvis van nuttige informatie over de smaak en de textuur van een voorwerp dat de kogelvis probeert te eten. Dit helpt de kogelvis te besluiten of iets eetbaar is of niet en zorgt ervoor dat hij geen energie verspilt aan iets oneetbaar zoals een lege schelp, of nog erger z’n tanden of kaak breekt bij het proberen te eten van een steen.
Vinden van voer
Alle kogelvissen zijn roofdieren. Er zijn drie groepen waarin de kogelvissen verdeeld kunnen worden: open water jagers, overige actieve jagers en “loerende” jagers, welke vanuit een hinderlaag aanvallen.
De open water jagers zwemmen over stenen en zand op zoek naar potentiële prooidieren. Deze soorten voeden zich met oesters, mosselen, slakken, garnalen en krabben. Zoals alle kogelvissen jagen deze op zicht, ze hebben alleen een specifiek jachtgedrag. Wanneer ze op zoek zijn naar voer zullen ze voorzichtig op en neer over een bijvoorbeeld oesterbed, mangrovewortelen of planten zwemmen op zoek naar potentiële prooidieren. De jacht wordt uitgevoerd met volle overgave en efficiëntie, dankzij hun uitstekende zicht en unieke zwemwijze.
De manier waarop een kogelvis zwemt kan worden vergeleken met een kruising tussen een helikopter en een vliegtuig. Ondanks dat ze langzaam zijn, zijn ze uiterst manoeuvreabel. Dit staat kogelvissen toe prooidieren op te merken waar andere vissen simpelweg voorbij zwemmen. Het merendeel van de kogelsoorten zijn open water jagers, of ze nu zoet-, brak- of zoutwater soorten zijn. Zoals veel andere openwater vissen zijn deze kogelvissen lichtgrijs of roomkleurig op de buik en hebben een groene rug. Hierdoor zijn ze minder makkelijk te zien wanneer ze in open water zwemmen. Veel soorten hebben ook zwarte tekeningen op de rug en flanken waarmee de camouflage verder verbeterd wordt.
De overige actieve jagers voeden zich met dezelfde prooidieren als de open water jagers, maar zwemmen om diverse redenen niet vaak in het openwater. De roodoog kogelvis, Carinotetraodon lorteti, en de dwergkogelvis, de Carinotetraodon travancoricus, zijn typische jagers die niet in het open water zwemmen. Omdat ze klein zijn, zijn ze kwetsbaar om door grotere vissen gegeten te worden, om deze reden blijven ze dichtbij de randbegroeiing. Ze worden gevonden op plaatsen met veel overwoekerende wortelen, planten en andere verstop plekken. In een aquarium zou men zich aan dit habitat moeten houden, het aquarium dient dicht begroeit te zijn met planten en hout. Langzaam zwemmen ze tussen het hout en de planten en jagen hiertussen op slakken, muggenlarven, waterkevers en andere kleine ongewervelde. Wat opvallend is bij deze groep is dat het verschil tussen mannelijk en vrouwelijke dieren duidelijk aanwezig is. Terwijl de vrouwtjes over het algemeen sober gekleurd zijn met een goede camouflage, zijn de mannen wat uitbundiger gekleurd.
De laatste groep zijn de loerende jagers. In tegenstelling tot de andere groepen, die zich hoofdzakelijk met ongewervelden voeden, eten deze kogelvissen veelal vis. Zoals de andere kogelvissen hebben ze niet de snelheid om op vis te jagen. Daarvoor graven ze zich in het zand in en schieten uit het zand wanneer er een vis overzwemt. Gelukkig kan dit type kogelvis in het aquarium worden aangeleerd om diepvriesvoer (vissen) aan te nemen. Uiteindelijk kan er overgegaan worden op voeding zoals voor de andere kogelvissen gebruikelijk is: garnalen, mosselen en slakken. Hiervoor zwemmen ze uit het zand omhoog, iets wat ze in het wild niet zullen doen. Een typisch voorbeeld van deze soort is de Tetraodon duboisi, deze kogelvis graaft zich in het zand in, met alleen de ogen die erboven uitsteken, wachtend tot er een vis overzwemt.
Agressie
Agressieve en territoriale vissen zoals kogelvissen of cichlides worden soms bestempeld aggressieve vissen die niets liever doen dan andere vissen verminken en vernietigen in hun directe omgeving. Ook al kunnen mensen dit interessant vinden om te geloven, dit is geen wetenschap. Het is veel nuttiger om te proberen te begrijpen waarom een kogelvis andere vissen aanvalt in zijn omgeving. Het antwoord mag duidelijk zijn, bij de soorten zoals de duboisi, kogelvissen die zich voeden met vissen.
Maar soorten die leven op ongewervelden, waarom zouden zij andere vissen aanvallen? Het is niet zoals bij andere zeewater vissen, dat zij een voederterritorium inrichten en dit bewaken. Het is niet mogelijk om ongewervelde te cultiveren op een bepaald gebied. Het kan wel voorkomen dat een kogelvis een bed van oesters of andere tweekleppige schelpdieren kan monopoliseren, maar wanneer alle kleine schelpdieren opengebroken en gegeten zijn, zal de kogelvis toch verder moeten trekken naar nieuwe verse gronden.
In feite zijn veel kogelvissen territoriaal om dezelfde redenen zoals vele cichliden, aangezien de mannetjes de eieren bewaken moeten zij hun grondgebied van potentiële roofdieren ontruimen. Door natuurlijke selectie hebben de agressiefste mannetjes die de meeste eieren hebben kunnen beschermen, hun genen het effectiefst doorgegeven. De mannetjes moeten hun gebied ook beschermen tegen rivaliserende mannetjes. Dit werkt in het voordeel van de vrouwtjes wanneer zij een mannetje kan vinden dat zijn grondgebied met succes tegen zijn rivalen kan beschermen, kan ze er van uit gaan dat hij goede genen heeft. De meeste kogelvissen zijn gedurende periodes in het jaar agressiever, het heeft evolutief namelijk geen voordeel om het gehele jaar door agressief te zijn.
De soorten die alleen agressief zijn tijdens de paarperiode, zijn verschillende soorten dwergkogelvissen (Carinotetraodon). Zij zijn over het algemeen verdraagzaam naar elkaar en het is mogelijk deze kogelvissen in groepen te houden. Het belangrijkste is het aquarium niet over te bevolken, wanneer dit wel het geval is zullen vechtpartijen vaker voorkomen. Een paar C. irrubesco kunnen evenals met soortgenoten ook wel redelijk goed gehouden worden met kleine, vriendelijke bakgenoten zoals de otocynclus en gobies. Belangrijk is dat er veel schuilplekken in het aquarium aanwezig zijn, niet alleen voor de kogelvis als wel voor de bakgenoten. Territoriaal gedrag van deze kogelvissen is over het algemeen van korte duur, en wanneer ze elkaar uit de weg kunnen gaan, zal dit meestal niet tot problemen leiden.
De Tetraodon biocellatus is een ander soort welke in groepen kan worden gehouden. Omdat deze soort een stukje groter zijn dan de Carinotetraodon soorten dient rekening gehouden te worden met de benodigde ruimte. Andere soorten die op jonge leeftijd redelijk vriendelijk met soortgenoten om gaan, zijn de Tetraodon fluviatilis en de Tetraodon nigroviridis, deze beide soorten worden wel een stuk groter. Als laatste de Colomesus asullus, een Zuid Amerikaanse soort die het best in groepen gehouden kan worden. Deze soort is zeer sociaal en wordt nerveus en schrikkerig wanneer deze alleen gehouden wordt.
Er zijn ook een aantal kogelvissoorten die er zulke grote territoria op nahouden zelfs buiten paartijd, dat meerdere in een aquarium houden in een aquarium praktisch onmogelijk is. De Fahaka, Tetraodon lineatus, is een goed voorbeeld hiervan. Deze soort kan niet met medebewoners gehouden worden. Hij zal er zelfs niet aan twijfelen om je vinger aan te vallen als je even niet oplet.
Vinnenbijten en verveelgedrag
Kogelvissen staan bekend om hun handige gedrag van het uitroeien van een slakkenplaag. Maar naast dit gedrag zullen ze ook in de schalen en vinnen van vissen bijten. Dit gedrag wat wordt gezien bij veel barbelen en tetras en kan voor een aquariaan erg vervelend zijn. Aan de andere kant zijn de meeste kogelvissen "gelegenheid" vinnenbijters. Langzame vissen met lange vinnen en uitstekels zijn geliefde afgeknabbelde vissen. Het is beter om snelzwemmende vissen als bakgenoten te houden. Zoals ook eerder is genoemd, gebruikt de kogelvis zijn lippen om te zien of iets eetbaar is, een hongerige kogelvis knabbelt op van alles en nog wat. Wanneer een kogelvis knabbelt op een stuk steen is dit natuurlijk geen probleem, anders wordt het wanneer de kogelvis een hap probeert te nemen uit een corydoras.
Kogelvissen zijn geëvolueerd om in complexe gebieden hun voedsel te vinden. Of dit een reden is dat kogelvissen intelligent zijn, valt te bediscussieren. Maar kogelvissen die gehouden worden in lege of karig ingerichte aquaria vertonen alle klassieke tekenen van verveling: lusteloosheid, vernietigend gedrag en schijnbaar willekeurige agressie. De behoefte van een kogelvis om gestimuleerd te worden, kan met een goed ingericht aquarium, waarin voldoende te onderzoeken is, worden bereikt.
Gebruik van veel hout, stenen en planten in een aquarium, zodat het geen "lege doos" is, maar één die gevuld is met structuren en holen. Alleen dan kan je het natuurlijke gedrag van een kogelvis waarnemen, elk centimetertje wordt zorgvuldig afgezocht op potentiële prooien. Drijfplanten geven de openwater jagers een extra dimensie, zo hebben ze niet alleen de bodem af te speuren maar ook de drijfplanten. De meeste kogelvissen lijken een zandsubstraat op prijs te stellen, niet alleen om zich in te graven, maar ook om te zoeken naar slakken. In het kort hoe meer het aquarium is ingericht om de kogelvis bezig te houden hoe kleiner de kans is dat deze slechte gewoontes ontwikkelt.